تفسیر:المیزان جلد۹ بخش۴۵: تفاوت میان نسخه‌ها

آيه دومى يعنى آيه «ان الله له ملك السموات و الارض يحيى و يميت و ما لكم من دون الله من ولى و لا نصير» در ذيلش حكمى را كه آيه قبلى بر آن دلالت مى كرد چنين تعليل مى كند كه اگر از دوستى با دشمنان خدا نهى نموده و گفتيم كه بايد از آنان بيزارى بجوئيد، براى اين است كه جز خداى سبحان كسى ولى و ياور حقيقى نيست، و اين معنا براى مؤمنين وجدانى شده ، پس وجدان و ايمان خود آنان بايد ايشان را بر آن بدارد كه تنها نسبت به او و يا وليى از اولياى او كه خود او اجازه داده باشد تولى داشته باشند، و بغير ايشان به هيچ يك از دشمنان او هر كه خواهد باشد دوستى و تولى نورزند.

اين مفاد ذيل آيه دومى بود، و اما مفاد صدر آن بيان سبب اين سبب و علت اين علت است ، يعنى بيان مى كند كه چرا ولى و ناصرى جز خدا نيست، و مى فرمايد: جهتش اين است كه تنها كسى كه مالك همه چيز است و مرگ و حيات به دست اوست ، خداست و معلوم است كه غير از چنين خدائى كه يگانه مالك و مدبر عالم است ولى و ناصرى نيست.

از همين بيان عمومى و علت عمومى كه در چهار آيه مورد بحث آمده بخوبى روشن گرديد كه حكم مورد بحث اين آيات نيز عمومى است ، يعنى اگر در اين آيات حكم به وجوب تبرى از دشمنان خدا و حرمت دوستى با آنان نموده ، اين حكم اختصاص به يك نحو دوستى و يا دوستى با يك عده معينى ندارد، بلكه همه انحاء دوستى را شامل مى شود، خواه تولى به سبب استغفار باشد يا به غير آن و خواه دشمن ، مشرك يا كافر و يا منافق و يا غير آنها از قبيل اهل بدعتى كه منكر آيات خدا هستند باشد و يا نسبت به پاره اى از گناهان كبيره از قبيل محاربه با خدا و رسول اصرار داشته باشد.

«'''لَّقَد تَّاب اللَّهُ عَلى النَّبىِّ وَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الاَنصارِ الَّذِينَ... هُوَ التَّوَّاب الرَّحِيمُ'''»:

كلمه «الساعة» به معناى مقدارى از زمان است، و «ساعت عسرت» آن مقدار زمانى است كه زندگى به خاطر ابتلاء به گرفتاريها از قبيل گرسنگى و تشنگى و يا حرارت شديد، و امثال آن دشوار شود، و كلمه «زيغ» به معناى بيرون شدن از راه حق و ميل به طرف بيراهه و باطل است، و اضافه «زيغ» به «قلوب»، و ذكر ساعت عسرة و ساير قرينه هائى كه از سياق كلام استفاده مى شود، همه شاهد بر آنند كه منظور از «زيغ» استنكاف و شانه خالى كردن از امتثال امر پيغمبر، و بيرون شدن از اطاعت او، به سبب سرپيچى از رفتن به جهاد، و يا برگشتن به وطن است بخاطر عسرت و مشقتى كه در راه با آن مواجه اند.

و كلمه «تخليف» - بطورى كه در مجمع البيان گفته - به معناى تاخير و جاى ماندن از كسى است كه رفته، و اما بجاى ماندن كسى در مكان ، بعد از رفتن تو تخليف نيست ، و اشتقاق آن از «خلف» است كه به معناى پشت سر و مقابل جهت روبرو است ؛ وقتى مى گويند «فلان خلف فلانا» معنايش اين است كه فلانى فلان كس را جانشين و خليفه خود كرد، و خود او را «مخلف» مى گويند و كلمه «رحب» به معناى وسعت و مقابل ضيق است ، و حرف «ما» در جمله «بما رحبت» مصدريه است كه جمله را به تاويل مصدر مى برد و معنايش ‍ «برحبها» مى شود.