تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۴۶: تفاوت میان نسخه‌ها

يكى اين كه: آن را حمل كرده اند بر «حركت جوهرى»، و اين كه تمامى موجودات با جوهرۀ ذاتشان، به سوى غايت وجود خود در حركت اند و اين، همان معناى حشر و رجوع به خداى سبحان است.

دوم اين كه: آن را حمل كرده اند بر «حركت انتقالى» زمين. و اين معنا از نظر آيه - فِى نَفسِهَا - معناى خوبى است. الا اين كه دوتا اشكال متوجه آن مى شود. اول اين كه: بنابر اين معنا، آيه شريفه از ماقبل و مابعد خود، بريده و غير مربوط مى شود. چون هم ماقبل آن و هم مابعدش، راجع به قيامت بود. دوم اين كه: با اين بريدگى، اتصال جملۀ «إنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفعَلُون» به ماقبلش نيز، به هم مى خورد.

كلمۀ «كُبَّت»، از «كب»، به معناى به رو انداختن كسى است. پس در حقيقت عملى است كه بر شخص واقع مى شود، نه بر روى او، و اگر نسبت آن را به روى آنان داده، از باب مجاز عقلى است و گرنه، اصل آن «كَبُّوا عَلَى وُجُوهِهِم: بر روی ها افتادن» بوده است.

اين دو آيه، در مقام بيان طبيعت «حسنه» و «سيّئه» است. طبيعتى كه از نظر جزاء دارند. پس در اين دو آيه، حكم كسى بيان شده كه فقط عمل نيك دارد، يا تنها عمل زشت دارد. اما كسى كه هم از آن اعمال دارد، و هم از اين، حكمش در اين جا به طور اجمال فهميده مى شود و اما تفصيلش، در جاهاى ديگر آمده است.

اين آيه تا آخر سوره - كه سه آيه است - خاتمه سوره است و اين حقيقت را بيان مى كند كه دعوت حق، بشارت و انذارى است كه در آن حجت بر همه تمام مى شود و كار مردم به گردن رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله» نيست. او تنها مأمور است و اما زمام امر دست خداست. به زودى، آيات خود را به ايشان نشان خواهد داد و آن را خواهند شناخت و خدا از اعمالشان غافل نيست.

و كلمۀ «هَذِهِ»، اشاره است به مكه معظمه، و در اين تعبير از دو جهت، شهر مكه تعظيم شده است:  

دوم از اين جهت كه آن را به «حرمت» توصيف كرده و فرموده: «الَّذِى حَرَّمَهَا». و در اين توصيف و تعظيم، خود تعريض و گوشه اى است به مردمش، كه به اين نعمت بزرگ كفران كرده و شكر خدا را با پرستش او به جا نياوردند و در عوض، به عبادت بت ها پرداختند.