الأنعام ٤٣
| کپی متن آیه |
|---|
| فَلَوْ لاَ إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَ لٰکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا کَانُوا يَعْمَلُونَ |
ترجمه
| الأنعام ٤٢ | آیه ٤٣ | الأنعام ٤٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَأْس»: قوّت و شدّت. در اینجا مراد عذاب است (نگا: انعام / اعراف / ). «قَسَتْ»: قساوت پیدا کرد. سخت و سنگین شد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۳۷ - ۵۵ سوره انعام
- دلایل اين كه مشركان از پيامبر اکرم «ص»، درخواست معجزه كردند
- گفتاری پیرامون اجتماعات حیوانی
- پاسخ به چند سؤال در مورد حشر حيوانات، در قیامت
- بیان اختلاف فاحش موجود در مبادى و اسباب اختیار، در انسان
- چند احتمال در معناى «كتاب»، در آیه «مَا فَرَّطنَا فِى الكِتَابِ مِن شَئٍ»
- نقد سخنانی كه در معناى آيه و محشور شدن حيوانات غير انسانى گفته شده
- نكته اى كه در توصيف مشركان به گنگى و كورى و كرى وجود دارد
- روى آوردن به خدا، در شداید و سختی ها، از فطريات بشر است
- نكاتى چند كه از توضيحات قبلى روشن گرديد
- بيان عدم منافات آيه مورد بحث، با آیه «وَ مَا دُعَاء الكَافِرِينَ الّا فِی ضَلَالٍ»
- فلسفه ابتلاء امت های قبل از امت اسلام، به «بَأسَاء» و «ضَرّاء»
- فساد اين گفتار كه امت های گذشته، حتّى در شدائد توانفرسا، زير بار توحيد نرفته اند
- عجز شركاى ادّعایى و بت های مشرکان، از هر تصرفى در عالَم
- مشركان، همان ستمكارانند و جز به خاطر ظلمشان، عذاب نمى شوند
- مراد از «خزائن الله»، در آیه شریفه
- مراد از نفى علم غيب از لسان پيامبر «ص»، در آیه شریفه
- فرق بين پيامبر «ص» و ديگر مردمان، مانند فرق بينا و نابيناست
- وجه نفی مطلق «شفاعت»، در آیه «لَيسَ لَهُم مِن دُونِهِ وَلِىٌّ وَ لَا شَفِيعٌ»
- برحذر داشتن رسول خدا «ص» از راندن مؤمنان فقير
- نظر راغب اصفهانى، در مورد معناى «وجه» و «وَجهُ ربّك» و امثال آن
- معناى جمله: «حساب آنان بر تو و حساب تو، بر آنان نیست»
- فاصله طبقاتى بين مردم، امتحانى الهى است
- چند نکته که از آیه شریفه استفاده می شود
- بحث روایتی
- چند روايت در مورد سنت «املاء» و «استدراج»
- رواياتى پيرامون درخواست اشراف از پيامبر «ص»، كه فقراء را از خود دور كند
- توضيحى درباره روش تطبيق، در تفسير آيات قرآن و روايات شأن نزول
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ «43»
پس چرا هنگامى كه ناگوارى‌هاى ما به آنان رسيد، توبه و زارى نكردند؟
آرى (حقيقت آن است كه) دلهاى آنان سنگ و سخت شده و شيطان كارهايى را كه مى‌كردند، برايشان زيبا جلوه داده است.
پیام ها
1- تضرّع به درگاه خداوند، سبب رشد و قرب به او و ترك آن نشانه‌ى سنگدلى و فريفتگى است. فَلَوْ لا ... تَضَرَّعُوا
2- انسان فطرتاً زيبايى را دوست دارد تا آنجا كه شيطان نيز از همين غريزه، او را اغفال مى‌كند. «زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ»
3- براى افراد لجوج، نه تبليغ مؤثّر است، نه تنبيه. «قَسَتْ قُلُوبُهُمْ»
4- ريشه‌ى غرور و ترك تضرّع، مفتون شدن به تزيينات شيطانى است. فَلَوْ لا ... تَضَرَّعُوا ... زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (43)
فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا: پس چرا وقتى كه آمد ايشان را عذاب ما تَضَرَّعُوا زارى نكردند و روى تضرع و تذلل به درگاه ما نياوردند، كه اگر تضرع كردندى بلا از آنها مندفع شدى وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ: و لكن سخت شده بود دلهاى آنها و ترك تضرع و زارى و عدم تنبه، از قساوت قلب است وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ: و
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 269
آراسته و زينت داد براى ايشان شيطان به وسوسه و اغراء به معصيت آنچه در آن بودند از لذت عاجله ما كانُوا يَعْمَلُونَ: آنچه بودند كه عمل مى‌كردند. اين استدراك است در معنى و بيان صارف آنها از تضرع و تنبه.
تنبيه- آيه دلالت دارد بر آنكه موجب قساوت قلب، عجب به اعمال بود كه شيطان تزيين نمود در نظر آنان، لذا ترك تضرع و انابه و توبه نمودند.
نهج البلاغه- قال عليه السّلام و لو انّ النّاس حين تنزل بهم النّقم و تزول عنهم النّعم فزعوا الى ربّهم بصدق من نيّاتهم و وله من قلوبهم لردّ عليهم كلّ شارد و اصلح لهم كلّ فاسد «1». حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: اگر بدرستى كه مردم در حين نزول نقمت و زوال نعمت، فزع كنند بسوى پروردگار خود به صدق نيتشان و سرگشتگى قلوبشان، هر آينه رد شود بر ايشان هر رميده شده، و اصلاح فرمايد براى ايشان هر فاسدى را.
تتمه- يكى از صفات مهلكه، عجب است. چنانچه در حديث وارد شده:
ثلث مهلكات: شحّ مطاع و هوى متّبع و اعجاب المرء بنفسه. «2» سه چيز از مهلكات است: 1- بخلى كه اطاعت شود 2- هوى كه پيروى شود 3- باليدن شخص به خود.
مروى است كه روزى حضرت موسى عليه السّلام نشسته شيطان وارد شد، و بر او برنسى «3» رنگارنگ بود. چون نزديك حضرت رسيد برنس را كند و ايستاد و سلام كرد. حضرت پرسيد: كيستى؟ گفت: ابليس، آمدم سلام بر تو كنم به سبب مرتبه عظيم كه نزد خدا دارى. حضرت پرسيد: اين برنس چيست؟ گفت:
اين را به جهت آن دارم كه قلوب فرزندان آدم را به سوى خود كشم. حضرت موسى عليه السّلام گفت: كدام گناه است چون بنى آدم مرتكب آن شد تو بر آن غالب شوى؟ گفت: هر وقت عجب به خود نمايد و طاعت خود را به نظر آورد و
«1» نهج البلاغه، خطبه 176.
«2» خصال صدوق، باب الثلاثه، صفحه 84، حديث 10 و 11 و 12.
«3» برنس كلاه دراز.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 270
گناهش را حقير داند. «1»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (43)
ترجمه
پس چرا چون آمد ايشانرا سختى ما تضرّع ننمودند ولى سخت شد دلهاى ايشان و آرايش داد از براى آنها شيطان آنچه را بودند كه بجا مى‌آوردند.
تفسير
نزول بلا مقتضى تضرّع و زارى و توبه و انابه است ولى گاهى ميشود بقدرى قلب قساوت پيدا كرده و نفس متوّغل در معصيت و شهوت شده و شيطان جلوه داده است لذّات فانيه دنيا را در نظر اهل دنيا و مغرور نموده است آنها را بخود پسندى و نخوت و سركشى كه در آن حال هم متوجّه بحق نميشوند و دفع بلا را از خداى نمى‌خواهند با آنكه در آنحال هم اگر با خلوص نيّت رو بخدا بروند و تضرّع و زارى نمايند اگر نعمتى از دست آنها رفته باشد خدا بآنها برمى‌گرداند و اگر نقمتى بآنها روى آورده باشد از ايشان دفع ميفرمايد چنانچه در نهج البلاغه بيان فرموده است و حاصل اين آيه ملامت مبتلايان است بر ترك تضرّع و بيان علّت آن بنحويكه ذكر شد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَلَو لا إِذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِن قَسَت قُلُوبُهُم وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيطان‌ُ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ (43)
پس چرا زماني که آمد بأس ما تضرّع نكردند ولي علت عدم تضرّع آنها قساوت قلوب آنها و زينت دادن شيطان اعمال زشت آنها را در نظر آنها است.
تأثير شي‌ء در شي‌ء منوط بدو چيز است يكي بايد مؤثّر تام الفاعلية باشد از وجود مقتضي و اجتماع جميع شرائط تأثير و متأثر تام القابلية از وجود شرائط تأثر و فقدان موانع و در اينکه آيه شريفه بهر دو امر اشاره دارد اما از طرف فاعل اقتضاء تام است ارسال رسل و شرائط تأثير ابتلاء ببأساء و ضرّاء لذا بنحو تعجب ميفرمايد فَلَو لا إِذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعُوا زيرا اسباب تضرّع و توجّه بحق و ايمان و اطاعت رسل از هر جهتي تمام است پس كانّه قائلي ميگويد پس چرا تأثير نميكند و تضرّع نميكنند جواب اينكه قابليت تأثير ندارند بواسطه قساوت قلب لذا ميفرمايد وَ لكِن قَسَت قُلُوبُهُم و منشأ قساوت قلب بسيار است عناد، عصبيت، تقليد آباء، اخلاق رذيله، اعمال سيّئه و نحو اينها و بواسطه وجود موانع از تأثير و آن اينست که اعمال خود را نيكو ميپندارند چنانچه ميفرمايد وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيطان‌ُ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ چنانچه در جاي ديگر ميفرمايد قُل هَل نُنَبِّئُكُم بِالأَخسَرِين‌َ أَعمالًا الَّذِين‌َ ضَل‌َّ سَعيُهُم فِي الحَياةِ الدُّنيا وَ هُم يَحسَبُون‌َ أَنَّهُم يُحسِنُون‌َ صُنعاً كهف آيه 103 و 104، و در حديث نبوي صلّي اللّه عليه و آله و سلّم است که بسلمان فرمود در آخر الزمان امر بمعروف و نهي از منكر نميكنند بلكه امر بمنكر و نهي از معروف مينمايند بلكه معروف در نظر آنها منكر و منكر در نظر آنها معروف ميشود.
67
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- آدمى موظف به تضرع و کرنش در برابر خداوند جهان است. (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا)
۲- تضرع نکردن مردم به درگاه خداوند، حتى در شداید و سختیها، امرى شگفت و سزاوار سرزنش (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا)
۳- خداوند، زمینه ساز تضرع انسانها به درگاه او (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا)
۴- سنگدلى، مانع تضرع به درگاه خداوند، حتى در شداید و سختیها (فلولا ... و لکن قست قلوبهم)
۵- سنگدلى، موجب هدایت ناپذیرى و اجابت نکردن دعوت انبیا (و لقد أرسلنا ... فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا و لکن قست قلوبهم)
۶- شیطان اعمال ناروا و ناپسند آدمى را زیبا جلوه مى دهد. (و زین لهم الشیطن ما کانوا یعملون)
۷- زیبا دیدن کردارهاى زشت، مانع تضرع آدمى به درگاه خداوند، حتى در شداید است. (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا و لکن قست قلوبهم و زین لهم الشیطن ما کانوا یعملون)
۸- زیبا پنداشتن اعمال زشت، موجب هدایت ناپذیرى و اجابت نکردن دعوت انبیا (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا ... و زین لهم الشیطن ما کانوا یعملون)
۹- انسان داراى گرایش فطرى به سوى نیکیها و زیباییهاست. (و زین لهم الشیطن ما کانوا یعملون) حرکت انسان به دنبال شیطان، پس از زینت و زیبا جلوه دادن اعمال، بیانگر این نکته است که آدمى زیباییها را مى طلبد و خواهان حرکت به دنبال آن است. از این روست که شیطان همان زشتیها را زیبا جلوه مى دهد و آدمى را مى فریبد.
۱۰- شیطان مانع رشد و کمال و تضرع انسان به درگاه خداوند (فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا ... و زین لهم الشیطن)
۱۱- تضرع در مقابل خداوند موجب کمال و رشد انسان مى شود. (فأخذنهم بالبأساء ... لعلهم یتضرعون. فلولا إذ جاءهم بأسنا تضرعوا) از اینکه خداوند مشکلاتى پیش آورده تا انسان تضرع کند و با جمله «فلو لا ... » ترغیب به تضرع کرده است، معلوم مى شود که تضرع موجب کمال و رشد انسان مى شود.
۱۲- قساوت دل زمینه اى مناسب براى القاى تزیینات شیطان (و لکن قست قلوبهم و زین لهم الشیطن ما کانوا یعملون) جمله «زین لهم» مى تواند از قبیل عطف مسبب بر سبب باشد ; یعنى تزیین شیطان پس از قساوت دل حاصل مى گردد.
موضوعات مرتبط
- امور: شگفتخ آور ۲
- انبیا: عوامل عصیان از انبیا ۵، ۸
- انسان: ابعاد انسان ۹ ; فطرت انسان ۹ ; گرایشهاى انسان ۹ ; مسؤولیت انسان ۱
- تضرّع: آثار تضرّع ۱۱ ; اهمیت تضرّع ۱ ; زمینه تضرّع ۳ ; سرزنش عدم تضرّع ۲ ; موانع تضرّع ۴، ۷، ۱۰
- خدا: افعال خدا ۳
- رشد: عوامل رشد ۱۱ ; موانع رشد ۱۰
- سختى: آثار ابتلا به سختى ۲، ۴
- شیطان: اغواگرى شیطان ۶ ; زمینه اغواگرى شیطان ۱۲ ; نقش شیطان ۱۰
- عمل: آثار تزیین عمل ناپسند ۷ ; تزیین عمل ناپسند ۶، ۸
- قلب: آثار قساوت قلب ۴، ۵، ۱۲
- گرایشها: گرایش به خیر ۹ ; گرایش به زیبایى ۹
- هدایت: موانع هدایت ۵، ۸
منابع
