تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۲۹: تفاوت میان نسخه‌ها

==مراد از «اخذ در تقلب» و «اخذ بر تخوف» كه مشركان بدان تهديد شده اند==

و كلمه تقلب به معناى حالى بحالى شدن است، و مراد، تحول مشركين در مقاصد و اعمال زشتشان و انتقال از نعمتى به نعمت ديگر از نعمتهاى مادى است، چنانچه در جاى ديگر فرموده: «لا يغرنك تقلب الذين كفروا فى البلاد متاع قليل ثم ماويهم جهنم و بئس المهاد».

پس مراد از اخذ ايشان در تقلبشان اين شد كه خدا (و يا عذاب) ايشان را در عين سرگرمى و تقلب در گناهان و مكر با خدا و رسول بگيرد، و ممكن هم هست كه معنا اين باشد كه خدا ايشان را با خود همان نعمتهايى كه در آن غوطه مى خورند عذابشان كند، يعنى نعمت آنان را بر ايشان نقمت سازد، و اين نسبت به جمله «فما هم بمعجزين» سازگارتر و مناسب تر است.

و اين كه فرمود: «فما هم بمعجزين» در مقام تعليل اخذ در تقلب و در مكر است، يعنى ايشان خدا را در آنچه مى خواهد عاجز نخواهند كرد به واسطه غلبه بر خدا و يا بواسطه فرار از حكم او. و معنا واضح است.

«'''أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلى تخَوُّفٍ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ'''»:

كلمه «تخوف» به معناى تمكن و جاى گيرى ترس در دل است، پس «اخذ بر تخوف»، به معناى عذابى است كه با سابقه ترس فرا رسد، و خلاصه قبلا نشانه هايش برسد تا هر كه مى خواهد به وسيله توبه و ندامت و امثال آن از فرا رسيدن آن جلوگيرى كند و بنابراين، اخذ بر تخوف در مقابل آمدن «عذاب من حيث لا يشعرون» است، اولى عذاب با مقدمه و نشانه هاى قبلى و دومى عذاب بى خبر و ناگهانى است.

و چه بسا بعضى گفته اند كه: اخذ بر تخوف، به معناى عذاب به هر چيزى است كه ترسناك باشد ولى هلاكت نياورد، مانند زلزله و طوفان و غير آن دو.

و باز چه بسا بعضى گفته اند كه معناى تخوف ، تنقص است ، يعنى اينكه خداوند ايشان را به نقص ميوه ها و ساير نعمت ها مبتلا نمايد، و به تدريج يكى پس از ديگرى نعمتهاى خوبى را از ايشان سلب كند، مثلا امنيت و سپس باران و آنگاه ارزانى و فراوانى و در آخر سلامت بدنى را از ايشان بگيرد، و همين طور.

و اينكه فرموده: «ان ربكم لرؤف رحيم» در مقابل تعليل، و بيان اخذ بر تخوف است، و معنايش اين است كه اگر خداى تعالى از ميان همه عذابها، عذاب اخذ بر تخوف را كه نسبت به عذاب هاى شمرده شده عذاب آسانترى است انتخاب فرمود از اين جهت بود كه او رؤف و مهربان است و در تعبير «ربكم» نيز اشاره اى به اين علت هست، و اين تعليل نسبت به دو وجه اول از وجوه تفسير روشن است.  

اما نسبت به وجه سوم كه بعضى گفتند مراد از تخوف ناقص كردن نعمت ها است علت بودنش از اين باب است كه كم كردن نعمت ها خود مهلت و فرصتى است كه بدكاران در آن مهلت توانند توبه نموده مافات را به نحوى جبران نمايند.

البته اين را هم بايد دانست كه شمردن عذاب در آيه مورد بحث چنانچه بعضى گفته اند دليل بر اين نيست كه عذاب خدا منحصر در همانها است، بلكه انواعى از آن را مى شمارد.