تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۳۰: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقصود از جمله: «لا تتخدوا الهين اثنين» و معنايى كه از نهى از دو خدا گرفتن استفاده مى شود==

و مقصود از جمله «لا تتخذوا الهين اثنين» - و خدا داناتر است - نهى از تعدى از يك خدا و گرفتن چند خداست ، پس خصوص دو تا مقصود نيست ، بيش از دو خدا گرفتن را هم نهى مى كند،

و مؤيد اين معنا تاكيد در جمله «انما هو اله واحد» است و كلمه «اثنين» صفت «الهين» است، همچنان كه كلمه «واحد» صفت «اله» است، و اين دو صفت به منظور احتياج و بيان مطلب آمده است.  

و به عبارت روشن تر اين که: عنايت در آيه شريفه به نهى از پرستيدن غير خدا با خداست ، چه اينكه آن غير خدا يكى باشد يا بيشتر از يكى ، ليكن از آنجايى كه هر عددى را كه مشركين در اله اختيار كرده بودند بالاتر از دو تا بوده، و حداقل شرك آنان دو خدايى بوده، و بعد از عدد دو هيچ عددى تحقق نمى يابد مگر بعد از تحقق عدد دو لذا نهى از شرك را برده است روى عدد دو و از هر عددى ديگر به همان اكتفاء كرده.

ممكن هم هست اعتبار عدد دو به خاطر دأب و عادت مشركين بوده كه در مساله الوهيت به اله صنع و ايجاد معتقد بوده اند، يعنى آن خدايى كه تنها مساله خلقت به دست اوست، و اله همه آلهه و ايجاد كننده همه آنهاست، و يكى هم اله عبادت ، و آن خدايى است كه ربوبيت و تدبير عالم به دست اوست ، و اين احتمال با جملات بعدى آيه مناسب تر است.

بنابراين ، معناى آيه چنين مى شود: معبود دوگانه نگيريد، و براى خلقت ، الهى، و براى تدبير و عبادت ، الهى ديگر نپنداريد، و بدانيد كه معبود، اله واحد است كه هم خلقت به دست اوست و هم تدبير، زيرا همه تدبيرها به ايجاد منتهى مى گردد، و با اقرار به اين كه من اله خالق و ايجاد كننده ام. پس من مدبر نيز هستم، و به همين جهت پرستش هم حق من به تنهايى است، «فاياى فارهبون : تنها از من حساب ببريد و تنها مرا عبادت كنيد».

از همين بيان روشن مى گردد كه چرا جمله «فاياى فارهبون» متفرع بر بيان قبلش شد، و معلوم مى گردد كه اين تفريع از استدلال هاى لطيف قرآنى است، و جمله مزبور افاده حصر مى كند، زيرا مفعول كه «اياى» باشد مقدم بر فعل «فارهبون» آمده، و اين تقدم مفعول بر فعل از باب اشتغال و قصر قلب است ، نه قصر افراد، آن چنان كه از كلمات مفسرين بر مى آيد، براى اينكه قرشيها اينطور نبودند كه هم خدا را بپرستند و هم آلهه خود را، بلكه تنها آلهه را مى پرستيدند، و چنين عذر مى آوردند كه عبادت ، فرع شناسائى و احاطه است ، كه به خداى سبحان نمى توان احاطه يافت ، پس نمى شود او را پرستيد، و لازم است بزرگان و اقوياى از مخلوقات او چون ملائكه و كملين از جن و بشر را پرستيد چون آنهايند كه تدبير امر عالم را به دست دارند، و اگر ما عبادتشان كنيم خيراتى را كه بدست آنان است متوجه خود مى سازيم،

و از شرورى كه باز بدست ايشان است بر حذر مى مانيم معناى تقرب به خدا با شفاعت آلهه هم همين است، پس معلوم شد كه تقدم مفعول بر فعل از باب قصر قلب است نه قصر افراد.

و ظاهرا امر به رهبه ، كنايه باشد از امر به عبادت ، و خلاصه معناى «از من بترسيد»، «مرا بپرستيد» است، و اگر بجاى اين ، آن را آورد براى اين بود كه قبلا گفتگو از سجده تمامى موجودات در بين بود كه خود، اصل در تشريع عبادت و ترس ملائكه بود، و در آنجا گفتيم كه ترس ‍ ملائكه ترس از جلال و مهابت خدا بود نه ترس از عقاب ، در اينجا نيز مقصود همان است (دقت فرمائيد).

«'''وَ لَهُ مَا فى السمَاوَاتِ وَ الاَرْضِ وَ لَهُ الدِّينُ وَاصِباً أَ فَغَيرَ اللَّهِ تَتَّقُونَ'''»:

راغب در مفردات گفته: كلمه «وصب» به معناى بيمارى مزمن و غير قابل علاج است، گفته مى شود «وصب فلان» يعنى فلانى بيمار شد، و «فلان وصب» يعنى فلانى بيمار است. در باب افعال هم همين معنا را مى دهد، گفته مى شود «اوصبه كذا» يعنى فلان پيش آمد او را بيمار كرد، و «يتوصب» به معنى يتوجع (درد مى برد) است، خداى تعالى فرموده «و لهم عذاب واصب: براى ايشان است عذابى لازم»، و نيز فرموده: «و له الدين واصبا: براى او است دينى دائم».  

آيه اول تهديدى است به كسانى كه دو اله براى خود گرفتند، و كلمه واصب مى فهماند كه جزاى مذكور، عذابى هميشگى و شديد است.

«دين» در اين آيه به معناى طاعت، و «واصب» به معناى دايم است، يعنى حق انسان است كه خدا را دائما و در همه احوال اطاعت كند، همچنان كه ملائكه را اين طور توصيف كرد كه: «لا يعصون الله ما امرهم و يفعلون ما يؤمرون» و گفته مى شود «وصب وصوبا» يعنى دايم شد دايم شدنى، و «وصب الدين» يعنى دين واجب و لازم شد، «و مفازة واصبة» يعنى بيابانى دور، به حدى كه آخر ندارد.